GHB - groźny narkotyk - od niedawna w Polsce

W ciągu kilku ostatnich lat w krajach Unii Europejskiej zauważa się wzrost podaży i nadużywanie, zwłaszcza przez młodzież, kwasu gamma - hydroksymasłowego (GHB) - groźnego narkotyku odznaczającego się szczególnymi, bardzo niebezpiecznymi właściwościami. Można go z łatwością nabyć w dyskotekach, w barach i nocnych klubach i być może dlatego nazywa się "club drug". W Polsce jednak znany jest od niedawna pod inną nazwą - "tabletka gwałtu". 

GHB to związek bezbarwny, bez zapachu i smaku, dobrze rozpuszczalny w wodzie, w więc również w napojach i drinkach, może być podawany bez obawy wykrycia. Wywołuje stan częściowej lub całkowitej utraty przytomności i niezdolności do podejmowania decyzji. Osoba, po zażyciu kwasu gamma - hydroksymasłowego, staje się zupełnie bezradna i może być obiektem działań przestępczych, np. kradzieży lub gwałtu, praktycznie bez możliwości podjęcia obrony.
Związek ten wywołuje również okresową utratę pamięci wydarzeń i osób w tych wydarzeniach uczestniczących. Dlatego zatrzymanie i skazanie sprawców działań przestępczych, dokonywanych przy użyciu kwasu jest bardzo trudne, jeśli w ogóle możliwe. Również świadome stosowanie tego związku dla jego właściwości euforyzujących i relaksujących jest bardzo niebezpieczne, gdyż sprzedawany produkt zawiera zwykle zmienne ilości substancji czynnej a rozpiętość między skuteczną dawką GHB, tj. dającą efekty oczekiwane przez biorcę i dawką wywołującą zagrożenie dla życia, jest niewielka.
Łatwo więc GHB przedawkować i doprowadzić do wystąpienia śpiączki, zaburzeń oddychania, a nawet śmierci. Ponadto GHB, jak wszystkie narkotyki otrzymywanie nielegalnie, według uproszczonych technologii i w prymitywnych warunkach, jest często zanieczyszczony szkodliwymi produktami ubocznymi powstającymi podczas syntezy.
Dlatego określenie go takimi terminami jak "narkotyk klubowy", które wprowadzają w błąd potencjalnych nabywców i usypiają czujność, trzeba uznać za bardzo niebezpieczne. 

Efekty psychiczne i fizyczne działania GHB 

Od początku lat 90-tych w USA zaczęto używać GHB jako środek wywołujący euforię oraz uczucie uspokojenia, wyciszenia i oszołomienia przypominające stan po użyciu alkoholu. Efekty te występują po przyjęciu 1 - 2 g narkotyku. Obok działania euforyzującego GHB wywołuje jednak wiele objawów niepożądanych, jak bradykardia (zwolnienie akcji serca), drgawki, ruchy mimowolne, nudności, okresowa amnezja, wymioty, zawroty i bóle głowy, zaburzenia oddychania i utrata przytomności. Objawy te nasilają się pod wpływem innych depresantów np. alkoholu. W Szwecji zanotowano 5 przypadków śmiertelnych wywołanych przedawkowaniem GHB, w wielu młodych ludzi wymagało leczenia szpitalnego. 

Działanie na organizm 

Zainteresowanie kwasem gamma - hydroksymasłowym rozpoczęło się od prób wykorzystania go do wywoływania narkozy. Podany dożylnie powoduje stan hipnotyczny, jednak nie daje pełnej kontroli bólu i wymaga dodatkowego użycia przeciwbólowych opioidów lub podtlenku azotu. Jednakże niepożądane objawy uboczne: mdłości, wymioty, zawroty głowy, ruchy mimowolne, bradykardia i hipotermia (stan obniżenia temperatury ustroju stałocieplnego spowodowany nadmierną utratą ciepła) ograniczyły znacznie stosowanie GHB.
Później próbowano wykorzystać go do leczenia zaburzeń snu oraz narkolepsji a także uzależnienia od innych środków psychoaktywnych.
"Amfetaminowcy" stosują go niekiedy do przerywania ciągu i wywołania relaksującego snu. Osłabia także przymus picia oraz objawy abstynencyjne po odstawieniu opiatów. Jednak potwierdzenie przydatności GHB w terapii uzależnień wymaga dalszych badań.
GHB był również reklamowany jako alternatywa dla steroidów anabolicznych, ponieważ pobudzając reakcję hormonu wzrostu powoduje przyrost masy mięśniowej i rozkład ustrojowych lipidów. Jednakże te właściwości GHB nie były dotąd przedmiotem poważnych badań klinicznych.
Syntezę kwasu wykonano po raz pierwszy w r. 1961. Sprzedawany był najczęściej jako sól sodowa, w postaci proszku lub granulatu, który przed użyciem rozpuszcza się w wodzie, sokach lub napojach alkoholowych.
GHB jest naturalnym składnikiem organizmu, posiadającym szereg cech neuroprzekaźnika. Fizjologiczny poziom GHB w osoczu ludzkim wynosi około 0,1 mg/l, a w moczu - około 2,5 mg/l.
GHB jest praktycznie niewykrywalny po ośmiu godzinach we krwi a po następnych czterech w moczu. 

Wpływ na sprawność kierowców 

Przyjmowanie GHB przez kierowców obniża ich sprawność psychofizyczną i bywa przyczyną kolizji i wypadków. U kierowcy, który spowodował wypadek pod wpływem GHB, stwierdzono bełkotliwą mowę, dezorientację, zaburzenia koordynacji ruchów, oczopląs poziomy i słabą reakcję źrenic na światło. Tętno wynosiło 88 - 108 uderzeń na minutę, ciśnienie krwi 124/52 mm Hg, a temperatura 37,8 C. Badanie na obecność alkoholu i innych środków psychoaktywnych dało wynik ujemny, natomiast ujawniło wysokie stężenie GHB we krwi (33 mg/l) i w moczu (714 mg/l). 

Oprac. K. Gramza i R. Rejniak PTZN Bydgoszcz